Dapper en innovatief: integriteitsbewaakster Asta Soininen

Naarmate de druk op bedrijven toeneemt om de koolstofuitstoot te verminderen, stijgt ook de vraag naar deskundige levenscyclus-analisten. De Finse duurzaamheidsonderzoeker Asta Soininen ziet haar team als een Corporate Justice League – een soort superheldenteam - dat bedrijven op het gebied van duurzaamheid ter verantwoording roept. Soininen wil dat meer leiders begrijpen hoe ze data kunnen inzetten om te beoordelen of ideeën duurzaam genoeg zijn, en dus toekomstbestendig.

Toen het Amazoneregenwoud in 2019 geteisterd werd door duizenden branden, nam een jong meisje aan de andere kant van de wereld een ingrijpend besluit.

“Ik ga nooit meer vlees eten vanwege de branden in Brazilië,” zei ze tegen haar moeder in de keuken van hun knusse huis in een winters dorp in Finland. De moeder van het meisje, Asta Soininen, is gelukkig goed opgeleid in het bespreken van dit soort lastige milieukwesties.

Soininen was verrast en kon het niet laten om vervolgens de volgende vraag aan haar dochter te stellen: “Snap je hoe deze zaken met elkaar verbonden zijn?” Voor ze er erg in had, gaf ze in de keuken een uitgebreid college over de complexe relatie tussen landgebruik, voedselproductie en duurzaamheid.

Hoe deze zaken met elkaar verband houden, is een concept dat zelfs veel volwassenen niet helemaal begrijpen. Maar voor Asta Soininen is de rationele en big-picture benadering een tweede natuur. Het is essentieel voor haar werk als duurzaamheidsonderzoeker met een specialisme in de levenscyclusanalyse van hernieuwbare en circulaire oplossingen.

Maar wat is ‘levenscyclusanalyse’ eigenlijk?

Levenscyclusanalyse is een methode waarbij de totale milieubelasting van een bepaald product of bepaalde dienst gedurende de levenscyclus wordt gewogen. Zo is Soininen samen met haar collega's verantwoordelijk voor de levenscyclusberekeningen bij Neste. Op basis van deze berekeningen kan met zekerheid worden vastgesteld dat Neste’s klanten in 2019 de CO₂e-uitstoot met 9,6 miljoen ton hebben verminderd. Dit staat gelijk aan de jaarlijkse koolstofvoetafdruk van 1,5 miljoen ‘gewone’ EU-burgers.

We komen op voor de wetenschap en gaan de verleiding tegen om alleen het positieve te benadrukken.

Het is een complexe wereld vol data, Excel-spreadsheets en berekeningen, die steeds belangrijker wordt. Zeker nu bedrijven gedwongen worden om de CO₂e-uitstoot te verminderen om te voorzien in de snel veranderende behoeften van consumenten, medewerkers, investeerders en beleidsmakers – en, het allerbelangrijkste, om de planeet te redden. Voor steeds meer bedrijven, waaronder ook Neste, vormt de reductie van de CO₂e-uitstoot de kern van het gehele productaanbod. Bij zulke bedrijven behoren de levenscyclus-analisten, die deze verminderingen berekenen, tot de belangrijkste werknemers van het bedrijf.

Maar hoewel er tegenwoordig veel vraag is naar duurzaamheidsonderzoekers, is het nog niet zo lang geleden dat het vakgebied ondergewaardeerd werd, of zelfs miskend, in het bedrijfsleven. De mentaliteitsverandering - die nog steeds plaatsvindt - is iets wat Soininen van dichtbij heeft meegemaakt.

 
Van underdog tot superheld

Voordat ze bij Neste ging werken, gebruikte Asta Soininen haar kennis uit de studie milieuwetenschappen om levenscyclusanalyses uit te voeren voor de staalindustrie. Destijds werd duurzaamheid nog niet op grote schaal besproken; levenscyclusanalyses en milieukwesties werden meer gezien als een formele verplichting. "Het voelde alsof ik in mijn eentje de feiten moest verdedigen,” zegt Soininen. Opvallend genoeg zijn de gebeurtenissen waar Soininen naar verwijst niet lang geleden. Ze stammen uit 2014, wat laat zien hoe snel de houding ten opzichte van duurzaamheid in het bedrijfsleven verandert.

Neste's ‘superheldenteam’ van duurzaamheidsonderzoekers wordt met respect behandeld. Het team komt op voor wetenschappelijke feiten en gezond verstand. Toch is dat respect niet overal vanzelfsprekend.

Levenscyclusanalyse werd vroeger gezien als een formele verplichting

Toen Soininen bij Neste kwam werken, stuitte ze op een wereld van verschil. Bij Neste werden duurzaamheidsonderzoekers met respect behandeld, omdat ze opkomen voor wetenschappelijke feiten en gezond verstand. “Toen ik hier in 2016 kwam werken, waren veel mensen al heel goed op de hoogte van levenscyclusanalyse en duurzaamheid. Het zijn waarden die hier al geruime tijd hoog in het vaandel staan." En dat geldt voor alle lagen binnen de organisatie. "Zelfs als je met de CEO praat, merk je dat hij kennis heeft van de feiten achter Neste's duurzaamheid," zegt ze. "Het zit gewoon in de kern van de strategie."

Levenscyclusanalyse is niet nieuw: het bestaat al sinds de jaren zestig, toen men voor het eerst begon uit te rekenen welk effect consumentenproducten hebben op het milieu. Tijdens de wereldwijde oliecrisis in de jaren zeventig werd levenscyclusanalyse veel gebruikt om te achterhalen waar grondstoffen voor werden gebruikt, en hoe we verspilling tegen konden gaan.

Maar de echte doorbraak voor de levenscyclusanalyse kwam in de jaren negentig en na het millennium, toen internationale normen het tot een systematische wetenschap maakten. Ook maakten deze normen het gemakkelijker om verschillende berekeningen te combineren.

Wanneer is een emissievrije elektrische auto ook echt emissievrij?

Hoewel standaardisering niet radicaal klinkt, stelde het levenscyclus-analisten in staat om op een betrouwbare manier antwoord te geven op lastige duurzaamheidsvraagstukken, zoals deze:

Als een emissievrije elektrische auto rijdt op elektriciteit die wordt opgewekt uit fossiele grondstoffen, is die auto dan nog emissievrij?

Soininen spreekt met ons via de videochat vanuit haar dochters slaapkamer, wat nu vanwege de pandemie haar werkplek is. Ze wordt omringd door bloemlampen en posters met daarop verschillende soorten vogels en vlinders. Met pretoogjes legt ze uit hoe een levenscyclus-analist het dilemma zou kunnen benaderen.

 
Het dilemma van de levenscyclus-analist

Om erachter te komen hoe duurzaam een elektrische auto is, zou een levenscyclus-analist hoogstwaarschijnlijk beginnen met het berekenen van de CO₂e-voetafdruk van het voertuig. "Dat doe je door informatie te verzamelen over de materialen die gebruikt zijn om de auto en de accu te produceren, hoeveel uitstoot het veroorzaakt om de auto van de fabriek naar de autohandel te vervoeren, hoeveel en welke energie het verbruikt gedurende de levenscyclus, en hoeveel jaar je de auto kunt gebruiken", legt Soininen uit.

Dat klinkt al als een som met veel variabelen, maar het werk van een levenscyclus-analist is nog een stuk ingewikkelder.

Soininen legt dit uit aan de hand van een vergelijking tussen een elektrische auto en een auto met een verbrandingsmotor. "Het draait niet alleen om een elektrische versus een verbrandingsmotor, maar ook om hoe de energie voor je auto wordt opgewekt,” zegt ze. "Als je een elektrische auto rijdt in een land waar alle energie afkomstig is van steenkool of andere vervuilende energiebronnen, dan is het misschien beter om voor iets anders te kiezen, zoals hernieuwbare brandstof.”

Maar ergens klopt er iets niet aan Soininen's hypothetische voorbeeld. In werkelijkheid zou een levenscyclus-analist het dilemma nooit alleen kunnen oplossen. Dat is waar Soininen's zogenaamde 'Justice League of sustainability' – een superheldenteam voor duurzaamheid - een rol speelt.

 
Missie: blijf bij de feiten

Voor het berekenen van de koolstofuitstoot van een brandstof heb je veel kennis nodig; van de manier waarop de grondstoffen worden verwerkt, tot de chemische processen waarbij de brandstof wordt omgezet en de manier waarop de ruwe grondstoffen worden vervoerd. Het is onmogelijk voor één persoon om expert te zijn in alle verschillende factoren die van invloed zijn op de levenslange koolstofvoetafdruk van een brandstof.

In het duurzaamheidsbeoordelingsteam van Neste brengt iedereen verschillende vaardigheden en kennis met zich mee. Zo zijn er onder de zeven collega's van Soininen mensen die alles weten over de regelgeving in verschillende landen, terwijl anderen expert zijn in het berekenen van de duurzaamheid van hernieuwbare plastics en chemicaliën - wat een heel andere praktijk is dan bijvoorbeeld het berekenen van de duurzaamheid van brandstoffen. "We streven ernaar dat er altijd een wetenschappelijke basis is voor alles wat we naar buiten brengen.”

Onze missie is om te voorkomen dat we aan greenwashen doen.

Als Soininen en haar team aan kunnen tonen dat Neste's producten ook echt zorgen voor minder CO₂e-uitstoot, is dat reden voor een feestje binnen het bedrijf. Maar soms moeten ze ook slecht nieuws brengen. Zo kunnen hun berekeningen aantonen dat een nieuwe werkwijze niet zo veelbelovend blijkt te zijn als verwacht. Ze kijken of nieuwe ideeën wel duurzaam genoeg zijn en hoe dat wetenschappelijk kan worden aangetoond, met beproefde levenscyclusanalysemethoden. "Onze missie is om bij de feiten te blijven en te voorkomen dat we aan greenwashen doen.”

Soininen ziet haar team als een collectief dat vecht voor integriteit door de impact van hernieuwbare oplossingen te berekenen en te rapporteren. Een soort superhelden zoals uit de film Justice League of Avangers, maar dan gericht op duurzame brandstof. “We komen op voor de wetenschap en gaan de verleiding tegen om alleen het positieve te benadrukken,” zegt Soininen.

Maar het ontdekken van wetenschappelijk bewijs is niet voldoende om duurzaamheid te bevorderen. Je moet ook echte mensen in de echte wereld zien te bewegen om hun gedrag aan te passen in overeenstemming met jouw bevindingen.

Gelukkig heeft Soininen's superheldenteam hier een speciale troefkaart voor.

 
Van paniekzaaierij naar positiviteit

"Ik word een beetje moe van al die negatieve berichtgeving over dat we allemaal gedoemd zijn,” zegt Asta Soininen over de communicatie rondom duurzaamheid. "Dat is waarom ik een fan ben van de ‘koolstofhandafdruk’ als communicatiemiddel: het laat zien hoe je impact positief kan zijn.”

De ‘koolstofhandafdruk’ laat de positieve impact zien.

De ‘koolstofhandafdruk’ is een relatief nieuw concept waar Soininen's team aan werkt. Het meet de milieu-impact van het overstappen op duurzamere methodes. Terwijl de traditionele koolstofvoetafdruk het negatieve effect van een product laat zien, geeft de koolstofhandafdruk juist het positieve milieueffect weer van het gebruik van een duurzamer alternatief. "Het is eigenlijk bedoeld als een positiever communicatiemiddel over de CO₂e-uitstoot, waarbij het positieve effect wordt benadrukt,” aldus Soininen.

Hoogleraar Gregory Norris, die op Harvard lesgeeft in levenscyclusanalyse, bedacht in 2012 voor het eerst de term ‘handafdruk’ om het positieve milieueffect van producten te omschrijven. Een paar jaar later werd de koolstofhandafdruk het onderwerp van een diepgaand onderzoek uitgevoerd door de LUT-universiteit en het Finse VTT-onderzoekscentrum. "Ze hebben dit opgepikt en zijn een onderzoeksproject gestart waar veel stakeholders bij betrokken waren, waaronder Neste,” legt Soininen uit.

Ze gebruikt opnieuw het voorbeeld van de auto om de module in de praktijk toe te lichten:

Hoe bereken je het positieve effect van de overstap van een fossiele brandstof naar een hernieuwbare variant?

Eerst gebruik je levenscyclusberekeningen om de koolstofvoetafdruk van de traditionele brandstof te bepalen. "Die vervang je vervolgens door een nieuw, beter en minder vervuilend product. We berekenen daarvoor ook de voetafdruk; het verschil tussen beide is de handafdruk.”

Hoewel de koolstofhandafdruk een simpele omschrijving is voor de impact van een klimaatoplossing, zijn er veel berekeningen en spreadsheets nodig bij dergelijke levenscyclusberekeningen. Het is niet voor iedereen weggelegd, maar Soininen vindt het heerlijk om de rijen en kolommen vol data te doorzoeken, op zoek naar verborgen informatie. "Ik hou van spreadsheets,” zegt ze enthousiast terwijl ze terugdenkt aan een van haar favoriete berekeningen: de jaarlijkse vermindering van de broeikasgasuitstoot als gevolg van Neste’s producten.

Het is een complexe berekening, vooral vanwege de grote hoeveelheid data die erbij komt kijken.

Het berekenen van de uiteindelijke uitstootvermindering geeft mij voldoening

De manier waarop Soininen het vertelt, klinkt als een scène uit een actiefilm. Deze intense, versnelde montage van cijfers en documenten die allemaal tot één enkel getal leiden, waardoor er een waarde wordt toegekend aan een complex web van berekeningen.

"Als je dit werk twee weken lang elke dag uitvoert en vervolgens het uiteindelijke antwoord berekent, dan geeft dat mij voldoening.”

Voor Neste is het einddoel van Soininen's werk zowel het helpen van klanten om tot een winstgevende en duurzame bedrijfsvoering te komen, als ook het bereiken van Neste’s eigen doelstelling om in 2035 koolstofneutraal te produceren. Het is een zeer ambitieus doel dat Soininen inspireert in haar werk.

Maar het is natuurlijk niet alleen maar rozengeur en maneschijn. De meeste dagen is het de taak van de levenscyclus-analist om kritische vragen te beantwoorden.

 
Onderzoek naar koolstofneutraliteit

Hoewel veel van het werk van Soininen's team bestaat uit het vinden van feiten wanneer de duurzaamheid van een product moet worden bewezen, zijn ze ook actief op zoek naar volledig nieuwe duurzame oplossingen.

Op dit moment verkennen en onderzoeken Soininen en haar team nieuwe grondstoffen die geraffineerd kunnen worden tot hernieuwbare brandstof. Soms is men kritisch op dit werk. Dat komt doordat de uitdagingen rond het koolstofvrij maken van het verkeer moeilijk te vatten zijn.

"Er zijn enkele kritische kanttekeningen bij hernieuwbare liquide brandstoffen, want er wordt gesuggereerd dat we vooral elektriciteit moeten gebruiken ter vervanging van fossiele vloeibare brandstoffen", legt Soininen uit. Maar zolang elektrische auto's in bepaalde regio's nog steeds gebruikmaken van niet-duurzame bronnen voor de opwekking van elektriciteit, zijn EV's (Elektrische Voertuigen) nog lang geen wondermiddel. "Zelfs op lange termijn moeten liquide brandstoffen gebruikt worden waar men ze het meest nodig heeft; in regio's waar de uitstoot door elektriciteit het hoogst is, en in transportvormen waar technologieën gebaseerd op elektriciteit en waterstof op korte termijn niet haalbaar zullen zijn."

Dat betekent dat het de moeite waard is om uit te zoeken hoe we die liquide brandstoffen duurzamer kunnen produceren, met nieuwe grondstoffen. "We gebruiken veel afval- en restproducten om de grondstoffen te ontwikkelen, maar we richten ons ook op het vinden van nieuwe, duurzame landbouwoliën of plantaardige oliën.”

Het aloude probleem met plantaardige oliën is dat ze gemaakt worden van een potentiële voedselbron. "Veel vragen over grondstoffen voor plantaardige oliën hebben betrekking op de wereldwijde voedselzekerheid," zegt Soininen. "Daarom kijken we naar aanvullende bronnen in gebieden waar de teelt geen landbouw verdringt. Denk bijvoorbeeld aan randgebieden.”

We zouden olieproducerende bomen kunnen planten op aangetaste veegronden

Eén voorbeeld hiervan is het telen van wintergewassen op land dat buiten het teeltseizoen anders niet benut zou worden. Op die manier worden er geen middelen onttrokken aan de voedselproductie. Een andere mogelijke oplossing kan wereldwijd zelfs meer voedsel opleveren: "We zouden olieproducerende bomen kunnen planten op aangetaste veegronden. Het onderhoud aan de bomen zou de grond kunnen verbeteren, waarna we het vee weer zouden kunnen laten grazen in de schaduw van de bomen.”

Asta Soininen geniet merkbaar van de complexiteit en het big picture denken. Ze zou haar tijd dan ook graag volledig willen wijden aan dit soort verkennende werkzaamheden.

"Ik mis soms dat moment toen ik afstudeerde aan de universiteit en mijn scriptie moest schrijven. Daarbij mocht je alleen aan één ding denken,” herinnert Soininen zich. Sterker nog, Soininen was zo gek op die tijd dat ze twee Masters heeft afgerond, op het gebied van milieuwetenschappen én een werkgericht masterprogramma over milieumanagement.

 
Het eeuwige evenwichtsspel

Soininen probeert niet alleen een balans te vinden tussen responsieve rapporten en creatieve ontdekkingen op het werk; ook tussen werk en privé zoekt ze naar evenwicht. Het helpt dan gelukkig dat ze in een land leeft dat wereldleider is in flexwerken, met een hoofdstad die de beste werk-privébalans biedt.

Soininen vermijdt thuis het lezen van nieuws over klimaatverandering

Zelfs wanneer ze vanuit huis werkt, maakt Asta Soininen tijd vrij voor haar gezin, het spelen van de klarinet of het verkennen van de natuur in nabije gebieden.

Ze is ook gek op lezen. "Ik lees veel verschillende dingen: over wetenschap en filosofie, fictie, kinderboeken, gedichten en eigenlijk alles wat me aan het denken zet.”

Er is echter één onderwerp waar ze thuis liever niet over leest, en dat is het nieuws over klimaatverandering. Dat gezegd hebbende, kan ze niet verhullen dat ze uitkijkt naar de publicatie van het volgende IPCC-rapport in 2022. "Naar dat rapport kijk ik erg uit. Ik zou het zelfs in mijn vrije tijd lezen.”

Soininen is optimistisch over de toekomst. "Ik droom van een soort utopie waarin mijn kinderen kunnen zien dat het mogelijk is om de klimaatdoelstelling van twee graden te bereiken, zoals afgesproken in het klimaatakkoord van Parijs.” Dat vraagt ook om meer en meer vooruitstrevende leiders die hun organisaties voorzien van wetenschappelijke kennis over het meten van duurzaamheid.

Soininen hoopt ook dat we een geschikte combinatie vinden van verschillende soorten hernieuwbare grondstoffen voor onze toekomst, bijvoorbeeld voor liquide brandstoffen. Maar als ze eenmaal terugkeert in haar rol als nuchtere denker die het totaalbeeld overziet, wijst ze erop dat deze oplossingen niet altijd duidelijk zijn. Zo zegt ze dat "er plekken zijn waar plastic onmisbaar is”. Zonder plastic zou het moeilijker worden om voedselverspilling tegen te gaan. "We leven niet in een wereld waarin je voedsel rechtstreeks van producenten kunt kopen. Het moet dus verpakt worden om lang genoeg eetbaar te blijven, zodat het niet weggegooid hoeft te worden. We moeten manieren zien te vinden om het benodigde plastic duurzamer te produceren en daarna te recyclen.”

Bij levenscyclusanalyse is het van belang dat deze overwegingen worden gewogen en dat rekening wordt gehouden met alle factoren. Net als bij Soininen’s mooie levensfilosofie, draait het allemaal om eerlijkheid en evenwicht.

Dr. Eva Amsen is een wetenschapsschrijver en publicist wiens werk is gepubliceerd door Forbes, Nautilus en The Scientist.