De achtergrond van het Europese Plastic Pact: Hoe Europa circulariteit stimuleert en het plastic afvalprobleem aanpakt middels samenwerking en toenadering
Hoewel de gezondheid en veiligheid van mensen op dit moment wereldwijd de belangrijkste zaak is, kan het oplossen van het wereldwijde plasticprobleem niet wachten. Het werk gaat door, ook tijdens deze wereldwijde pandemie. Deze Q&A geeft een bondig overzicht van het Europese Plastic Pact - een vooruitstrevend samenwerkingsinitiatief dat de plasticindustrie, overheden en duurzaamheid organisaties verbindt in de overgang naar een circulaire plastic economie.
De planeet heeft een groen herstel van de COVID-19-pandemie nodig. Een middel dat daarbij moet helpen is het Europese Plastic Pact - een historische overeenkomst tussen overheden, toonaangevende bedrijven en andere organisaties, zoals ondernemers organisaties en ngo's, binnen de Europese Economische Ruimte (EER). Samen hebben de ondertekenaars van het pact zich gecommitteerd aan ambitieuze doelstellingen voor 2025 om de overgang naar een circulaire plastic economie te versnellen. Het pact is inmiddels door meer dan honderd partijen ondertekend en is nog steeds open voor deelname.
Waarom is het Europese Plastic Pact belangrijk?
Het Europese Plastic Pact is meer dan een schriftelijke overeenkomst. In wezen vormt het een platform waar overheden, bedrijven en andere organisaties samenwerken om de route naar een circulaire Europese plastic economie uit te stippelen.
Dankzij het pact komt de gehele Europese plastic-waardeketen regelmatig bijeen. Deelnemers zijn onder andere plastic producenten, retailers, recyclers, merken en andere organisaties die verbonden zijn met de plastic-waardeketen en wetgevers die de regulering van plastic bepalen. Samen bespreken de belanghebbenden de uitdagingen en oplossingen en wisselen ze ervaringen uit. Een dergelijke intensieve samenwerking is tot op heden zeldzaam in de plastic-waardeketen.
Hoe verhoudt het Europese Plastic Pact zich tot andere overeenkomsten en wetgeving?
Het Europese Plastic Pact is een vrijwillige overeenkomst zonder sancties. Er bestaan ook andere vrijwillige plastic pacten, afspraken en aanverwante initiatieven, zowel in Europa als in andere regio’s en op nationaal niveau. Maar wat uniek is aan het Europese Plastic Pact, is dat het oplossingen kan bieden voor grensoverschrijdende uitdagingen die op nationaal niveau niet kunnen worden aangepakt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan richtlijnen voor het vormgeven van producten en verpakkingen, dataverzameling en -monitoring, en het garanderen van een goede aanvoer van gerecycled plastic binnen het gehele continent.
Als er nog geen innovaties voorhanden zijn, is een vrijwillige aanpak effectiever en werkt deze sneller dan wetgeving.
Hoewel vrijwillige overeenkomsten de overgang naar een circulaire plastic economie kunnen versnellen, speelt overheidswetgeving ook een belangrijke rol. Zo is het Europese Plastic Pact geïnitieerd door de Nederlandse en Franse ministeries van Milieu.
Arnoud Passenier, senior programmamanager duurzame innovaties bij het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, vertelt hoe dit is zijn werk gaat:
"Het aanpassen van wetgeving is een traag proces dat alleen plaats kan vinden als er duurzame alternatieven zijn. Als er nog geen innovaties voorhanden zijn, is een vrijwillige aanpak effectiever en werkt sneller. Hierbij vormen toezeggingen de eerste stap. Door samen op zoek te gaan naar nieuwe innovaties en succesvolle projecten uit te voeren en op te schalen, krijgen we de impact die we zoeken. Dat is de toegevoegde waarde van het Europese Plastic Pact is. De 14 lidstaten zetten zich hierbij zeer actief in. Andere overlegstructuren hebben nog niet eenzelfde niveau van betrokkenheid weten te realiseren."
Kan een vrijwillig plastic pact de plasticindustrie veranderen?
Terecht bestaan er twijfels over het Europese Plastic Pact - zoals dat bij elk belangrijk initiatief het geval zou moeten zijn. De kritische vragen over de impact en beperkingen van het pact worden beantwoord door David Rogers, hoofd International Resource Management bij WRAP (Waste & Resources Action Programme). WRAP is een wereldwijde non-profit organisatie gericht op duurzaamheid en vervult de taak van secretariaat en de rol van toezichthouder voor het Europese Plastic Pact.
Kan een vrijwillig plastic pact zonder sancties echte impact hebben?
"Vrijwillige overeenkomsten kunnen zeker veel impact hebben. Dit is ook aangetoond in onderzoek van de OESO (de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) en van WRAP zelf. Vergeleken met wetgeving zijn vrijwillige overeenkomsten gemakkelijker uit te voeren, wendbaarder en bieden ze meer kansen om de industrie positief te beïnvloeden. Overeenkomsten zorgen eveneens voor een dialoog tussen bedrijven en overheden over wat er door de industrie kan worden bereikt wanneer er wordt samengewerkt."
Een dialoog tussen bedrijven en overheden stelt bedrijven in staat om vooruitgang te boeken voordat wetgeving wordt ingevoerd.
Kan er ook een verkeerd signaal uitgaan van het Europese Plastic Pact aan beleidsmakers, dat het plastic afvalprobleem kan worden opgelost zonder wetgeving?
"Dat is een zeer belangrijke vraag. Het Europese Plastic Pact werkt nauw samen met de Europese Unie om te voorkomen dat er geen onnodige overlap plaatsvindt. Ook wordt er streng op toegekeken dat er niet de indruk ontstaat dat we dit probleem kunnen oplossen zonder wet- of regelgeving. We verwachten dat de Europese Unie haar beleid en de veranderende regelgeving zal voortzetten en daarbij dezelfde koers zal blijven varen."
"Wat we hebben gezien bij vergelijkbare overeenkomsten is dat het voeren van een dialoog tussen bedrijven en overheden, rondom overeengekomen doelstellingen, bedrijven in staat stelt om vooruitgang te boeken voordat de wetgeving wordt ingevoerd. De dialoog helpt overheden ook bij het bepalen van de wetgeving die nodig is en helpt bedrijven om de nodige maatregelen te nemen om zo in te kunnen spelen op de toekomstige wetgeving."
Waarom richt het Europese Plastic Pact zich op het bevorderen van recycling in plaats van op het minimaliseren van het gebruik van plastic?
"Het Europese Plastic Pact heeft een doelstelling voor het verminderen van het plastic gebruik. We hebben gesteld dat 10% daarvan moet komen van een absolute vermindering van het plastic gebruik. Maar plastic speelt nog altijd een belangrijke rol in ons leven, vooral waar het voedsel bescherming en medische benodigdheden betreft. Het doel is niet om geheel van plastic af te komen, maar om te zorgen dat het alleen voor noodzakelijk gebruik wordt ingezet. En als het wordt gebruikt, dan moet het in de economie blijven en niet in het milieu belanden."
De belangstelling voor het aanpakken van plasticvervuiling is ongekend groot.
"Bovendien zijn de argumenten voor het opvoeren van het recyclingpercentage van plastic overtuigend. Onderzoek van WRAP toont aan dat gerecycled plastic op een aantal punten minder schadelijke gevolgen heeft voor het milieu dan nieuw plastic – denk hierbij aan verzuring en de uitstoot van broeikasgassen en giftige stoffen die schadelijk zijn voor de mens."
Is er vanwege de COVID-19-pandemie nu minder aandacht voor duurzame initiatieven binnen de plasticindustrie?
"Dit is iets wat we bij WRAP nauwlettend in de gaten houden. Het is nog te vroeg om te zeggen wat over de hele linie de impact van de pandemie zal zijn op de plasticindustrie. Er zijn aanwijzingen dat er onder de leden van het Europese Plastic Pact en hun klanten nog evenveel interesse is in het aanpakken van de plasticvervuiling."
"Normaal gesproken zie je dat dalende olieprijzen ook de vraag naar gerecycled plastic doen terugdringen. Een duidelijke toezegging om de hoeveelheid gerecycled plastic te verhogen, kan de plasticindustrie helpen om dit effect te beperken."
Wat is Neste's belang bij het Europese Plastic Pact?
Neste ondertekende het Europese Plastic Pact in maart 2020. Daarnaast maakt Neste deel uit van de stuurgroep die verantwoordelijk is voor de aan het pact verwante besluitvorming. Vragen over de voordelen van het Europese Plastic Pact voor bedrijven worden beantwoord door Neste's waarnemend hoofd Public Affairs, Renewable Polymers and Chemicals Francisca Melia en Vice President, Renewable Polymers and Chemicals Isabella Tonaco.
Toen we voor het eerst in de waardeketen samenkwamen, verliepen de gesprekken enigszins stroef.
Waarom heeft Neste het Europese Plastic Pact ondertekend?
Francisca Melia: "Het ondertekenen van het pact was geen beslissing die we zomaar hebben genomen. Het pact streeft naar lager verbruik van zuivere fossiele grondstoffen en dat is voor de meeste stakeholders in de plastic-waardeketen geen gemakkelijk doel om zich aan te binden. Er waren veel partijen die deelnamen aan de initiële discussies en die uiteindelijk niet konden meedoen. Het pact legt echter de nadruk op oplossingen die voor Neste van essentieel belang zijn, zoals hernieuwbare grondstoffen voor de plasticproductie en het verhogen van de omloop van plastic materialen. We hebben besloten ervoor te gaan, want het zit in het DNA van Neste om een vooruitstrevend bedrijf te zijn."
Welk voordeel heeft toetreding tot het Europese Plastic Pact voor bedrijven zoals Neste?
Francisca Melia: "Toen we voor het eerst in de plastic-waardeketen samenkwamen, verliepen de gesprekken enigszins stroef. Er waren zoveel verschillende stakeholders in één ruimte, van grondstoffenleveranciers tot recyclingbedrijven, merken, supermarkten en gemeentes. Het verhelderen van de terminologie zal ons helpen om in de toekomst sneller samen te werken.
Neste profiteert er ook van dat het Europese Plastic Pact de noodzaak van circulaire plastic oplossingen zichtbaar maakt. Het is belangrijker dan ooit tevoren dat we de maatschappelijke en politieke aandacht voor het plastic afvalprobleem weten vast te houden. Waar we ook blij mee zijn, is dat deze samenwerking ons de mogelijkheid biedt om de problemen te bespreken die sommige bedrijven in de keten ondervinden, en waarbij ons product mogelijk een oplossing kan bieden."
Welke verandering hoop je dat het Europese Plastic Pact teweegbrengt?
Isabella Tonaco: "Het afvalbeheer heeft zich niet in hetzelfde tempo ontwikkeld als de plastic-consumptie. Het plastic afvalprobleem heeft het meeste baat bij circulaire manieren van denken. Plastic an sich is niet het probleem. Het probleem is dat we plastic niet efficiënt gebruiken, tot aan het einde van de levenscyclus. We zouden ons bewuster moeten worden van het feit dat het materiaal niet noodzakelijkerwijs het einde van de levenscyclus bereikt wanneer het na gebruik wordt weggegooid. Ik hoop dat we door in de waardeketen samen te werken, nieuwe manieren kunnen vinden om het waardevolle plastic te recyclen, te hergebruiken en anders vorm te geven. We weten hoe deze veelomvattende circulaire modellen in theorie werken. Nu moeten we ze samen in praktijk brengen."